----------------------------------

  حمایت از آزادی و آمریت کودک خردسال در حدی که به خود کودک و دیگران زیان نرساند نه تنها نکوهیده نیست ‏بلکه از دیدگاه تعلیم و تربیت اسلامی مطلوب و پسندیده نیز می‏باشد. لهذا نباید از شیطنت و عدم رعایت نظم و اطاعت از ناحیه کودک خردسال، نگران بود.

رسول گرامی اسلام حضرت محمد (صلی الله علیه و آله) همین نکته را به پدران و مادران یادآور می‏گردند که اگر در فرزند خردسال خود حالاتی خارج از حدود نظم و نزاکت و بیرون از مرز طاعت و انقیاد و بالاخره طغیان و سرکشی کودکانه مشاهده کردند باید نسبت ‏به آینده او شادمان گردند، زیرا وجود حالت فعال و جوشان در کودک خردسال، نمایانگر فزونی خرد واندیشه و کاربرد بیش‏تر و فزاینده آن در بزرگ سالی اوست؛ ایشان در این رابطه می فرمایند: «عرامة الصبی فی صغره زیادة فی عقله فی کبره  ; شیطنت و لجاجت کودک به هنگام خردسالی نشانه زیادی عقل و اندیشه او در بزرگسالی است» ( بحار الانوار/4/378 ) .

و یا صالح‏بن عقبه روایت می‏کند که من از عبد صالح امام موسی‏بن جعفر(علیه السلام) شنیدم که فرمودند: «یستحب عرامة الغلام فی صغره لیکون حلیما فی کبره. ثم قال: لا ینبغی الا ان یکون هکذا:  شایسته است، کودک به هنگام خردسالی، بازیگوش و پرتلاطم و متمرد باشد تا در بزرگ‏سالی، صبور و شکیبا گردد. سپس آن حضرت فرمودند: سزاوار است که کودک خردسال منحصراً این چنین بوده و بازیگوش و پرجنب و جوش باشد» مرحوم مجلسی در ذیل این روایت "عرامة‏" را به بد اخلاقی و شیطنت و بالاخره شدت علاقه کودک به بازی و فرار از مدرسه تفسیر کرده و اضافه می‏کند که این حالت در کودکان نشانه عقل و استقامت آن‏ها در بزرگ‏سالی است و باید کودک این چنین باشد. اما اگر کودکی مطیع و بی‏جنب و جوش و به اصطلاح خوش اخلاق، آرام، سر به زیر و مانند بزرگ‏سالان عمل نماید، در بزرگ‏سالی کم‏هوش و کم‏استقامت است. چنان‏که این امر نیز به تجربه رسیده است (همان/379) .

پس نتیجه می گیریم که اگر بازیگوشی و بازی‏طلبی کودک، سرکوب نشود و بتواند به وسیله بازی‏های متنوع، جسم و جان خود را شاداب و پرنشاط سازد، در بزرگ‏سالی از آدم‏های عصبی و تندخو و زود رنج و غیر طبیعی، نخواهد بود، بلکه آدمی معتدل و متین و توانمند خواهد بود.

امام خمینی رحمه الله نیز که آشنا به روحیات، حالات و مراحل رشد کودکان بودند درباره شیطنت و بازیگوشی بچه‏ها می‏فرمودند:«بچه شیطون است، او باید شیطنت کند و بچه‏ای که یک گوشه بیفتد و بخوابد، چهار زانو بنشیند، این بچه نیست ‏بزرگ‏سال است، بچه نباید بنشیند و اگر یک‏جا نشست ‏شما باید ببینید چرا نشسته و اگر خوابید ببینید چرا خوابیده بچه باید شیطنت کند»(پا به پای آفتاب/1/97) .

رام و مطیع بودن و آرام و ساکت‏بودن کودک خردسال نباید به خاطر این‏که والدین در سایه چنین حالتی در کودکانشان، از آرامش و آسایش بیش‏تری برخوردار می‏گردند این تصور را در آنها به وجود آورد که کودک خردسال آن‏ها واجد سلامت و شخصیت مطلوبی می‏باشد، بلکه چنین کودکی یا بیمار است و یا این ‏که سرانجام شخصی خواهد شد که سکوت و سازش و طاعت و تسلیم در برابر هر حق و ناحق، شیوه او خواهد گشت و چنین شخصی هرگز نمی‏تواند حقوق خود را از محیط خویش بگیرد .

خانم فریده مصطفوی درباره نوه‏های حضرت امام خمینی رحمه الله چنین می‏گوید:

نوه‏های آقا همه شلوغ بودند، امام رحمه الله به دختر من که از شیطنت‏بچه خود گله می‏کرد می‏گفتند: من حاضرم ثوابی که تو از تحمل شیطنتِ ‏حسین می‏بری، با ثواب تمام عبادات خود عوض کنم» (همان/107) .

بنابراین طبق تعلیم و تربیت اسلام هیچ پدر و مادری حق ندارد روح بازی‏گوشی(شیطنت) و سرپیچی از اطاعت در دوران خردسالی کودک را در او سرکوب کند و به خاطر تامین آرامش و آسایش خاطر خویش، کودکان سرشار و لبریز از نشاط و جنب و جوش را به موجودی مطیع، آرام، خموده و افسرده دل مبدل سازند. والدین نباید ظرفیت‏ها و استعدادهای کودکان خویش را که از طریق همین بازی‏های متنوع و بچه‏گانه به ظهور می‏رسند، به خاطر آرامش و آسایش خویش سرکوب نمایند. علمای تعلیم و تربیت، خصوصا نظریه‏پردازان روان‏شناسیِ بازی(چنانچه قبلاً اشاره کردیم) به این نتیجه رسیده‏اند که بازی‏ها و تحرکات بچه‏گانه، موجب رشد و پرورش قوای جسمانی، عقلانی، روانی، اجتماعی و اخلاقی کودکان می‏باشد. بنابراین وظیفه والدین است که با غنا بخشیدن به محیط تربیتی کودک زمینه‏ای را فراهم نمایند تا استعدادهای بالقوه و خدادادی کودک شکوفا گردد.